معماری (Architecture)

معماری به انگلیسی (Architecture) یا رشته مهندسی معماری شیوه و سبک نقشه کشی ، طراحی و ساخت ساختمان ها و دیگر سازه های فیزیکی است. آثار معماری ، سمبل فرهنگ یک ملت به شمار می روند و در ردیف آثار هنری قرار می گیرند. در اغلب موارد، تمدن های تاریخی را با آثار معماری به جامانده از آن ها می شناسیم.

معماری چیست؟ (تعریف معماری)

• واژه ای کلی است که ساختمان ها و دیگر سازه های فیزیکی را توصیف می کند.
• هنر و دانش طراحی ساختمان ها و برخی از سازه های ساخته نشده است.
• سبک طراحی و روش ساخت ساختمان ها و دیگر سازه های فیزیکی است.
• درک هنر، علم، فناوری و انسانیت است.
• حرفه یک معمار است؛ یعنی جایی که معماری، یک سری خدمات حرفه ای در راستای ساخت ساختمان ها و محیط زیست ارائه می دهد.

معماری به فعالیت طراحی یک مهندس معمار گفته می شود که هم طراحی در یک سطح بزرگ مانند طراحی شهری (معماری شهری) و چشم اندازها و هم طراحی در سطوح کوچک تر  مانند طراحی جزئیات و مبلمان را شامل می شود.
معماری مجبور است اشکال، فضا و محیط را به گونه ای طراحی کند که کاربرد، تکنیک، محیط زیست و زیبایی را بازتاب کنند؛ و در همین حین، نیازمند ابتکار و ترکیب مواد با تکنولوژی و نور با سایه است. اغلب در برخورد با الزامات، باید مصمم باشد. البته جنبه های واقعی ساختمان ها و سازه ها را نیز در برمی گیرد؛ یعنی مواردی چون برنامه ریزی، تخمین هزینه و مدیریت پروسه ساخت وساز را نیز بر عهده دارد. اسناد تهیه شده توسط معمارها، یعنی نقشه ها، پلان ها و مشخصات فنی، معمولاً ساختار یا رفتار ساختمان یا هر نوع سیستمی که ساخته شده را تعریف می کنند.
همچنین، کلمه معماری به معنای توصیف دیگر سیستم های طراحی، بخصوص در حیطه فناوری اطلاعات می باشد.

تئوری معماری

تاریخ معماری

کتاب De Architectura، اثر ویترویوس معمار رومی، نخستین کتاب باقی مانده در باب معماری است. طبق نظر او، یک ساختمان خوب باید سه اصل ایستایی، کارایی و زیبایی را به همراه داشته باشد.
ایستایی: یک ساختمان باید بادوام باشد و تحت شرایط خوبی باقی بماند.
کارایی: ساختمان باید هماهنگ با هدفی باشد که از ساخت آن در نظر داشته اند.
زیبایی: ساختمان باید ظاهری زیبا و دلپذیر داشته باشد.
ویترویوس معتقد است؛ معمار باید تمام تلاشش را بکند تا این سه نگرش را تا حد ممکن اجرا کند. لئون باتیستا آلبرتا، کسی که در رساله اش به توضیح نظریه ویترویوس پرداخت؛ زیبایی را در درجه اول، به عنوان یک موضوع تناسب در نظر گرفت. از نظر آلبرتا، قوانین تناسب، چیزهایی هستند که بر شخصیت انسانی آرمانی تأثیر دارند. سبک و شیوه در کارهای هنری تا قرن شانزدهم، فروغ چندانی نداشت تا اینکه واساری دست به کار شد و کتابی در مورد مشاهیر دنیای نقاشی، مجسمه سازی و معماری نوشت؛ این کتاب در قرن هجدهم به زبان های ایتالیایی، فرانسوی، اسپانیایی و انگلیسی ترجمه شد.

در اوایل قرن نوزدهم، Pugin، کتابی تحت عنوان Contrasts نوشت. همان طور که از اسم کتاب نیز مشخص است به شرح دنیای متضاد مدرن و صنعتی می پردازد؛ بیاناتی که تصویر آرمانی دنیای قرون وسطی را بی اعتبار می کند. این معمار گوتیک، فقط به شکل معماری واقعی مسیحیت معتقد بود.

منتقد هنری انگلیسی قرن نوزدهم، جان راسکین، در سال ۱۸۴۹، کتاب Seven Lamps Of Architecture را منتشر کرد. او بیشتر روی چگونگی شکل گیری معماری متمرکز شد. او معماری را هنری برخاسته شده از بین آدمیان برمی شمارد که به تزئین ساختمان ها می پردازد؛ مکان هایی که موجب سلامت روحی، جسمی و لذت آن ها می شوند.

کانسپت های مدرن معماری

معمار معروف آسمان خراش های قرن نوزدهم، لوئیس سالیوان، یک قاعده مهم را وارد دنیای معماری کرد: شکل پیرو کارایی است.

این اصل که ملاحظات ساختاری و زیبایی شناسی باید کاملاً مطیع کارایی باشند؛ با شهرت و شک برانگیزی مواجه شد و بر اصل کارایی ویترویوس اثر گذاشت. اصل کارایی به همه جنبه­ های کاربرد، ادراک و تفریح یک ساختمان راه می ­یابد؛ ساختمانی که نباید فقط کارا باشد؛ بلکه باید زیبا، روان شناسانه و فرهنگی باشد.
Nunzia Rondanini، در این باره اظهار داشت: بعد زیبایی معماری در پس جنبه های کارایی قرار می گیرد و این همان اتفاقی است که برای دیگر علوم انسانی افتاده است. معماری می تواند محرک و عامل بهبود زندگی اجتماعی باشد.
در بین فلسفه هایی که بر روی معماری مدرن اثر گذاشته اند؛ می توان به خردگرایی، تجربه گرایی، ساختارگرایی، پست ساختارگرایی و پدیده شناسی اشاره کرد.

در اواخر قرن بیستم، یک کانسپت جدید اضافه شد که هم ساختار و هم کارایی را در برمی گرفت؛ و از اینجا به بعد، معماری پایدار آغاز شد. برای داشتن ویژگی های مدرن، یک ساختمان باید به گونه ای ساخته شود که از نظر مصالح کاربردی تأثیر بر روی طبیعت و محیط پیرامون، با محیط زیست سازگار باشد و برای تأمین انرژی سرمایش، گرمایش، آب، فاضلاب و برق از منابع پایدار استفاده کند.

مبدأ معماری و معماری اولیه

اولین ساختمان ها، با توجه به نیازهایی چون داشتن سرپناه و امنیت و مواد در دسترس و مهارت های موجود، ساخته شدند. در کنار رشد فرهنگ و دانش انسان ها، ساختمان سازی نیز به یک مهارت و هنر تبدیل شد و معماری، نامی است که به محصولات برجسته این مهارت، اختصاص داده شد.
موفقیت معماری، نتیجه یک پروسه آزمون و خطا است؛ آزمایش هایی که به تدریج انجام شدند. معماری بومی، منجر به ساخت بسیاری از قسمت های دنیای کنونی شد. انسان های نخستین، بیشتر در مناطق روستایی مستقر می­ شدند. به خاطر مسائل اقتصادی و گسترش شهرنشینی، مناطق شهری خلق شدند و در بعضی نقاط مانند Catal Hoyuk در Anatolia و Mohenjo Daro در پاکستان کنونی، به سرعت رشد کردند.

معماری باستانی

در بیشتر تمدن های باستانی، مانند مصر و بین النهرین، معماری و شهرنشینی، ویژگی های ملکوتی و ماورالطبیعه را بازتاب می کنند. اکثر فرهنگ های باستانی، به بناها و لوح های یادبود متوسل شدند تا قدرت سیاسی یک فرمانروا، یک نخبه یا خود سرزمین را به نمایش بگذارند.
معماری و شهر گرایی تمدن های کلاسیکی چون یونان و روم، بیشتر از اینکه جلوه گر مذهب یا موارد تجربی باشد؛ درگیر ایده ­آل های شهری بود و سبک آن ها، کلاسیک بود.
متون معماری، از دوران باستان به رشته تحریر درآمدند. این نوشته ها، هم شامل نکات عمومی و هم قوانین تخصصی هستند. قوانین به جامانده از ویترویوس، متعلق به یک قرن قبل از میلاد مسیح هستند. مهم ترین قوانین معماری قدیمی، در باب معماری مذهبی است.

معماری آسیایی

Kao Gong Ji از چین، Shilpa Shastras از هند باستان و Manjusri Vasthu Vidya Sastra از سریلانکا، نوشته هایی در مورد معماری دارند که از سرزمین های آسیایی باستانی برجای مانده اند.
معماری قسمت های مختلف آسیا با الهام گرفتن از اصول اروپایی، مذهب بودایی، هندو و سبک تکامل یافت که هر کدام ویژگی های متمایزی دارند. معماری بودایی، تنوع منطقه ای خارق العاده ای را به نمایش می گذارد. معماری معابد هندو که حدوداً به دو قرن قبل از میلاد تعلق دارند؛ تحت سلطه کانسپت ­های Shastras و بیانگر نکات دنیای بزرگ و خرد هستند. در بیشتر کشورهای آسیایی، مذاهب خدا گرایی، منجر به خلق اشکالی خاص شد؛ این اثر را بیشتر در طراحی چشم ­اندازهای طبیعی مشاهده می کنیم.

معماری اسلامی

معماری اسلامی از قرن هفت میلادی ظهور کرد. این سبک، اشکال گرفته شده از معماری خاورمیانه و بیزانس را تلفیق کرد اما آن ها را به گونه ای متحول می کرد که پاسخ گوی مذهب و نیازهای جامعه باشد. این نوع معماری در خاورمیانه، آفریقای شمالی، اسپانیا و هند به چشم می خورد. طاق های هلالی، از ویژگی های معماری اسلامی است.

قرون وسطی

در اروپا و در دوران وسطی، استادکارها دست به تشکیل اصناف کاری زدند تا حرفه های خود را سازمان دهی کنند. قراردادهایی که در بین آن ها منعقد شد، به جامانده اند بخصوص در مورد ساختمان کلیساهای کهن.

در این دوران، بیشتر بر روی معماری صومعه و کلیسا متمرکز شده است. تقریباً از سال ۹۰۰ میلادی به بعد، کشیش ها و صنعتگران، نقش بسزایی را ایفا کردند که نتیجه آن، خلق سبک های پان اروپایی رومانسک و گوتیک بود.

رنسانس و معماری

در دوران رنسانس، یعنی از سال ۱۴۰۰ به بعد، اروپا شاهد بهبود آموزه های کلاسیک و مکتب انسان گرایی رنسانس بود. بناها به دست معمارهای متخصصی چون Brunelleschi، Alberti، Michelangelo و Palladio ساخته شدند و سبک های مجزا ظهور کردند. البته هنوز هیچ تمایزی بین هنرمند، معمار، مهندس و دیگر حرفه ها وجود نداشت.
احیای سبک کلاسیک در این رشته با شکوفایی علوم و مهندسی همراه شد که تأثیری عمیق بر روی تناسب و ساختار ساختمان ها گذاشت. در این مرحله، هنوز یک هنرمند می توانست دست به طراحی یک پل بزند چون مشاغل مجزا نشده بودند و یک فرد می توانست در چند زمینه معلومات عمومی داشته باشد.

آغاز مدرن گرایی و صنعتی شدن

با شکوفایی زمینه های علمی، کشف مواد جدید و ظهور تکنولوژی، معماری و مهندسی از هم جدا شدند و معماری به سوی جنبه های انسانی و زیبایی شناسی رفت. همچنین، معماری اشرافی نیز پا به عرصه گذاشت؛ البته این سبک بیشتر با مشتری های ثروتمند سر و کار داشت که بیشتر روی نما و ظاهر ساختمان تمرکز می کرد و از نکات گرفته شده از طرح های تاریخی استفاده می کرد که نماد خانه های زیبا بریتانیایی شد؛ خانه هایی که به سبک نئوگوتیک و بارون اسکاتلندی ساخته شدند. معماری رسمی نیز در قرن نوزدهم متولد شد؛ این نوع معماری را در Ecole des Beaux-Arts فرانسه می بینیم که بیشتر بر روی خلق طرح های زیبا تمرکز می کرد و به بافت و شایستگی، بهای چندانی نمی داد.
در همین حال، انقلاب صنعتی، درهای تولید انبوه و مصرف را گشود. زیبایی، ملاک کیفیت محصول شد و محصولات دست ساز از ماشینی ارزان تر شدند.
معماری بومی، جنبه تزئینی یافت و سازنده های ساختمان ها، طرح های معماری رایج را با نکات کتاب های طراحی و مجله های معماری ترکیب می کردند.

مدرن گرایی

با شروع قرن بیستم، یک نارضایتی عمومی به گوش رسید؛ مردم خواستار معماری احیا کننده و دکوراسیون های دقیق و پیچیده شدند؛ این خواسته ها، پیشگام معماری مدرن شدند. در بین اصولی که ایجاد شد؛ می توان به Deutscher Werkbund اشاره کرد که در سال ۱۹۰۷ شکل گرفت و در پی خلق لوازم ماشینی باکیفیت تر بود. شروع حرفه طراحی صنعتی نیز از این نقطه رقم خورد. در سال ۱۹۱۹، مدرسه Bauhaus در شهر ویمار آلمان تأسیس شد که به تعریف مجدد مرزهای معماری گذشته پرداخت؛ در حالی که به خلق یک ساختمان به عنوان ترکیبی از هنر، مهارت و تکنولوژی می اندیشید.
شروع معماری مدرن با جنبه های معنوی، فلسفی و زیبایی همراه بود. بلافاصله بعد از جنگ جهانی اول، معمارهای مدرن گرا برای یافتن سبکی جدید تلاش کردند؛ سبکی که با جوامع پس از جنگ و شرایط اقتصادی سازگار باشد و به نیاز قشر متوسط و طبقه کارگری توجه کند. آن ها اصول معماری اشرافی و سبک های تاریخی را رد کردند. معماری مدرن می خواست شکلی خالص به ساختمان ها ببخشد، اصول تاریخی را حذف کند و ساختمان را با کاربردهای موردنظر بیاراید. ساختمان ها، کارایی و عناصر ساختاری­شان را به نمایش می گذاشتند؛ تیرهای فولادی و سطوح بتنی را در معرض دید قرار می دادند؛ به جای اینکه آن ها را پشت ظاهر دکوری بنا پنهان کنند.

معمارهایی چون Frank Lloyd Wright، جهت بهبود معماری ارگانیک، تلاش کردند؛ به گونه ای که شکل بنا، بر اساس محیط و هدف تعریف می شد. همچنین، سعی کردند تا هماهنگی بین عادات انسانی و دنیای طبیعی را رواج دهند. ساختمان های Robie و Falling water، یادگار این دوران هستند.

معمارهایی مانند Mies Van der Rohe،Philip Johnson و Marcel Breuer تلاش کردند تا با اتکا به کیفیت ذاتی مصالح ساختمان سازی، تکنیک های ساخت وساز مدرن، گذار از اشکال تاریخی به ساده، وسایل و متدهای جدید ناشی از انقلاب صنعتی نظیر اسکلت های فلزی، زیبایی را خلق کنند. دستاوردهای انقلاب صنعتی، منجر به تولد ابرسازه ها شد. از اواسط قرن، مدرن گرایی به یک سبک جهانی تبدیل شد؛ برج های مرکز تجاری نیویورک جلوه گر این سبک هستند.

پست مدرنیسم

بیشتر معمارها، با مدرن گرایی مخالفت کردند و آن را عاری از ارزش های ظاهری سبک های تاریخی قلمداد کردند. نسل اول مدرن­گراها، بعد از جنگ جهانی دوم، از دنیا رفتند. نسل دوم معمارها متشکل از افرادی چون Paul Rudolph،Marcel Breuer و Eero Saarinen تلاش کردند تا جنبه های زیبایی مدرنیته را با بروتالیسم گسترش دهند؛ نمای تندیسوار ساختمان ها را با بتن های صیقلی نشده می ساختند؛ اما گروه بعدی، این روش را خیلی خشک، استانداردگرا و یکنواخت پنداشتند که به تجارب انسانی کسب شده در طول تاریخ و گرفته شده از سرزمین ها و فرهنگ های مختلف توجهی نمی کرد. از اواخر دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، پدیده شناسی معماری ظهور کرد که مهم ترین حرکت بر علیه مدرنیته بود. معمارهایی مانند چارلز موری از آمریکا، Christian Norberg-Schulz از نروژ و Ernesto Nathan Rogers و Vittorio Gregotti از ایتالیا، از پیروان این راه بودند که همگی سعی کردند سبکی جدید از معماری مدرن ارائه دهند؛ سبکی که از تجارب انسانی و طرح ساختمان های تاریخی بهره می برد. سبک خلق شده به وسیله پست مدرنیسم، ترکیبی از تکنولوژی های مدرن ساختمان سازی و مصالح ارزان است که با جنبه های زیبایی شناسی پیش مدرن و غیر مدرن قدیمی همراه شده است؛ از معماری کاملاً کلاسیک گرفته تا سبک های منطقه ای بومی یا معروف Robert Venturi، از معماری پست مدرنیسم، به عنوان یک اتاقک آراسته یاد می کند.

معماری امروزی

از دهه ۱۹۸۰، سیستم ساختاری، خدمات، انرژی و تکنولوژی های ساخت وساز در حوزه معماری پیچیده تر شدند. رشته معماری به گرایش ­های مختلف تقسیم شد که برای هر نوع پروژه ای، تخصصی را در بر دارد و بین معمار طراح و معمار پروژه، تمایز قائل می­ شود. پروسه های مقدماتی برای طراحی هر ساختمان بزرگ، به تدریج پیچیده تر شدند؛ این مراحل شامل مطالعه اولیه مواد از نظر دوام، استقامت، کیفیت، قیمت و تطابق با قوانین محلی است. معماری مدرنیسم و پست مدرنیسم مورد انتقاد بعضی از معمارهای حرفه ای قرار گرفتند؛ آن ها معتقدند که یک معماری موفق، امری شخصی، فلسفی یا از نظر زیبایی مطابق با سلیقه فردی نیست؛ معماری باید نیازهای روزمره مردم را در نظر بگیرد و با استفاده از فناوری، محیط هایی مناسب برای زندگی خلق کند و پروسه طراحی باید از طریق مطالعه علوم رفتاری، زیست محیطی و اجتماعی، آگاهانه صورت بگیرد.

پایداری زیست محیطی، به یک خط فکری تبدیل شد و تأثیری ژرف بر روی حرفه معماری گذاشت. بیشتر توسعه دهندگان، یعنی حامیان مالی پروژه ها نیز به این سو کشیده شدند. دنیای معماری به استفاده از انرژی خورشیدی، بام های سبز، مصالح زیست فروپاش و الگوی مصرف انرژی ساختمان توجه نشان داد. پای این پیشرفت بزرگ به دانشکده های معماری نیز باز شد تا بیش از پیش روی محیط زیست تمرکز کنند. Frank Lloyd Wright و Buckminster Fuller در دهه ۱۹۶۰ و در دهه ۱۹۷۰ معمارانی چون Ian McHarg و Sim Van der Ryn در آمریکا و Brenda و Robert Vale در انگلیس و نیوزیلند، پرچم داران این راه بودند. سرعت رشد تعداد ساختمان های سبز متکی بر طرح های پایدار بی نظیر بود. انجمن ساختمان های سبز آمریکا (LEED)، با توجه به استانداردهای مختلف، این طرح ها را رتبه ­بندی می­ کند.

به طور همزمان، جنبش های اخیر New Urbanism و New Classical Architecture، منجر به رواج شیوه ساخت و ساز پایدار شد. این شیوه موجب ارتقا و بهبود رشد هوشمندانه، سنت معماری و طراحی کلاسیک شده است که با مدرنیسم و معماری یکنواخت کلی مخالفت می کند و حامی گسترش مناطق مسکونی دورافتاده و حاشیه شهر می باشد.